Historisch
itPÓT
OCR
etnanummer: i
Fotografen in Z
• A I ^ – ••’• -I96O
DBDBGHAi
2OO1 NUMMER 2
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Annèt Bootsmavan
H uiten en
Wim Huijsmans
ZVVOLLE
ARCHIEF
96»
Groeten uit Zwolle
Ansichtkaart Luttekestraat – Peperbus
Poststempel 22 mei 1937
Op een zomerse dag verheft de Peperbus zich
majestueus boven de huizen aan het begin van de
Luttekestraat. Stoelen staan uitnodigend klaar op
het dakterras. Hoe dominant de Peperbus ook is,
deze ansichtkaart is gekozen vanwege het pand
Luttekestraat 4-1. Ten tijde van de opname
(ca. 1935) was daar de foto en brillenzaak van Herman
Heukels gevestigd, zoals boven de entree te
lezen valt. Aan de erker hangt een reclamebord
van Kodak. Zowel Herman als zijn broer Jan, ook
fotograaf, keerden na de oorlog niet in Zwolle
terug vanwege hun nazi-sympathieën. Naast de
zaak van Heukels hadden de gezusters Van den
Berg een ‘parapluie magazyn’ genaamd Colombine.
Het pand Luttekestraat 4 vormde eeuwenlang
een geheel met het – niet afgebeelde – hoekpand
(nr. 2) en deed van 1605-1880 dienst als stadswaag.
Het merkwaardige dak van het hoekpand laat ook
nu nog duidelijk zien dat er wat van het dak ‘verdwenen’
is. In 1904 werd nr. 4 in Jugendstil opgetrokken.
De gevel is rijk gedetailleerd. Bij de bouw
kwam de eerste etage op dezelfde hoogte te liggen
als die van het hoekpand, duidelijk hoger dan wat
gangbaar was. Ook dat herinnert nu nog aan de
waagfunctie.
Piet Hekkert, die de kaart ontving, was een
zoon van Bernardus Hekkert, chauffer, en van
Catharina Kluessjen. Als achtjarige ging hij in 1937
op vakantie naar Schiermonnikoog. Zjn ouderlijk
huis stond aan de Ossenmarkt 8a, dus net achter
de afgebeelde huizen. Van daaruit kon hij dagelijks
de Peperbus zien. En omdat hij die als echte
Zwollenaar natuurlijk miste, zal Lien Thalen hem
deze kaart gezonden hebben.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT 39
Redactioneel Inhoud
Voor u ligt een forse aflevering van het tijdschrift,
een themanummer gewijd aan de fotografie in
Zwolle sinds zich hier omstreeks 1860 de eerste
fotografen vestigden.
De laatste jaren staat dit medium steeds meer
in de belangstelling. Zo vierde de Fotoclub Zwolle,
voorheen de Zwolse Amateur-Fotografen Vereniging,
in 1994 zijn 100-jarig bestaan met een tentoonstelling
in de Broerenkerk. In 1998 besteedde
het Gemeentearchief Zwolle met een expositie
aandacht aan de amateur-fotograaf Bertus Meulenbelt.
Van 2 juni tot en met 5 augustus 2001 zijn in
het Stedelijk Museum Zwolle drie tentoonstellingen
te zien, waarvan één onder dezelfde titel als dit
themanummer. De andere twee zijn ‘Assendorp,
de geschiedenis van een Zwolse wijk in foto’s’ en
‘Ger Dekkers, Horizons Unlimited’. De eerste
genoemde tentoonstelling is een samenwerkingsproject
tussen het Historisch Centrum Overijssel
(voorheen het Gemeentearchief) en het museum.
Het HCO heeft een grote fotografische collectie,
deels originelen, deels kopieën van originelen. Alle
in dit nummer besproken foto’s, met uitzondering
van die van Aarts Everaarts, bevinden zich in
die collectie.
De samenstelling van dit themanummer is
geheel verzorgd door vier leden van de redactie:
Annèt Bootsma-van Hulten, Lydie van Dijk, Wim
Huijsmans en Jean Streng en één gastredacteur:
Jeanine Otten.
De uitvoering van dit extra dikke nummer
werd mogelijk dankzij een financiële bijdrage van
het HCO.
Groeten uit Zwolle Annèt Bootsma-van Hulten en Wim Huijsmans 38
Van Adrian tot Ziegler, Fotografen in Zwolle 1860-1960
Jeanine Otten 40
Franz Wilhelm Heinrich Deutmann (1840-1906) Jeanine Otten 48
Gerrit Jacobus Wispelweij (1850-1916) Annèt Bootsma-van Hulten 53
Jan Anthonie Eelsingh (1866-1949) Wim Huijsmans 57
Christoffer Jacobus Josephus Schaepman (1872-1962) Jeanine Otten 61
Pieter Nicolaas Louis Keuzekamp (1890-1964)
Annèt Bootsma-van Hulten 66
Albertus Meulenbelt (1904-1967) Lydie van Dijk 70
AdolfHermanusHenneke (1914-1976) Wim Huijsmans 74
Adrianus Everaarts (1931) Lydie van Dijk 80
Biografisch overzicht Zwolse fotografen 1860-1960 Jeanine Otten 84
Auteurs 90
Omslag: Vispoortenplas, 1893. Een letterlijk en figuurlijk vroege foto van
Wispelweij. De opname werd gemaakt op 10 april 1893 ’s morgens om zeven uur,
belichtingstijd ‘2 seconden bij helder weer’. Lees verder oppaginasó
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
VanAdrian totZiegler
Fotografen in Zwolle 1860-1960
Jeanine Otten Voor de geschiedenis van de fotografie in
Zwolle is de periode 1860-1960 om diverse
redenen interessant. Evenals in andere steden
ontwikkelden zich hier in deze 100 jaar de
beroeps- en de amateur-fotografie en kwamen
beroepsfotografendynastieën voor. Het beroep
werd van vader op zoon en soms op kleinzoon
doorgegeven. Nadat de stad in de jaren 1842-1860
diverse keren werd bezocht door rondtrekkende
daguerreotypisten, vestigden zich hier kort na
1860 de eerste beroepsfotografen. Deze hielden
zich voornamelijk bezig met portretfotografie op
visitekaartformaat en groter. Vanaf omstreeks
1875 werden ook stadsgezichten gefotografeerd.
Deutmann is de enige Zwolse fotograaf die in de
periode 1885-1900 ook historische gebeurtenissen
fotografeerde.
Door diverse ontwikkelingen in de fotografie
werd kort voor 1900 dit medium ook voor amateurs
bereikbaar. Fabrikanten als Wispelweij,
Schaepman en textielhandelaar Remmers maakten
rond 1900 foto’s van hun families en van het
Zwolse straatleven. Na 1900 kwam er een hausse in
het aantal fotografen, zowel beroeps als amateurs.
Het aantal beroepsfotografen in Zwolle bleef
vrij constant tot de wederopbouwperiode na de
Tweede Wereldoorlog. Toen stortte een ‘leger’
van ondernemende winkeliers zich op de fotografie
en de handel in fotografische artikelen. Na 1950
kon bijna iedereen zich een fototoestel permitteren.
Beroepsfotografen maakten niet langer meer
alleen studioportretten of huwelijksreportages,
maar handelden ook in fotoapparatuur. Naast
gespecialiseerde fotohandelaren zien we in Zwolle
overigens al vanaf 1930 winkeliers die naast bijvoorbeeld
tabak of boeken ook fotoapparatuur
verkochten en achterin de zaak pasfoto’s maakten.
Ook ontwikkelde het merendeel van de amateurfotografen
niet langer zelf de negatieven maar
bracht ze naar de fotohandel die voor de afdrukken
zorgde. Omstreeks 1960 was dit allemaal
gewoon en massaal geworden.
Fotocollecties Historisch Centrum Overijssel
Uit de grote hoeveelheid fotografen in Zwolle die
tussen 1860 en 1960 werkzaam zijn geweest wordt
in de volgende pagina’s een beperkt aantal nader
belicht. Van een achttal fotografen, vijf beroeps en
drie amateurs, zijn foto’s geselecteerd. Gekozen is
voor die fotografen die belangrijk zijn geweest
voor de geschiedenis en / of ontwikkeling van de
beroeps- en amateur-fotografie in Zwolle in de
periode 1860-1960. Uitgangspunt hierbij was, met
uitzondering van de collectie Everaarts, de aanwezigheid
van hun werk in de fotocollectie van het
Gemeentearchief Zwolle, sinds maart 2001 gefuseerd
met het Rijksarchief in Overijssel in het Historisch
Centrum Overijssel (HCO).
In de collecties van het HCO speelt de fotografie
vooral een documentaire rol. De fotocollectie is
onderdeel van de Topografisch-Historische Atlas
Zwolle, de. verzameling die door middel van kaarten,
prenten, tekeningen, foto’s, dia’s, affiches en
prentbriefkaarten de geschiedenis van de stad in
beeld brengt. De doelstelling van deze verzameling
brengt met zich mee dat voor de foto als louter
artistiek medium geen plaats is ingeruimd. Dat
wil zeggen, het HCO verzamelt geen fotografie als
individueel kunstwerk. In de fotocollectie Zwolle
bevinden zich ca. 17.000 foto’s van Zwolse straten
en gebouwen en ca. 20.000 foto’s van historische
gebeurtenissen, personen en afbeeldingen van het
maatschappelijk leven in Zwolle. De foto’s worden
gebruikt bij historisch onderzoek, als illustratie
in diverse publicaties, als referentie bij verbouwingen
en restauraties, als nostalgische herinnering,
enzovoorts.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
De daguerreotypisten
In 1842 maakte Zwolle voor het eerst kennis met
de fotografie, vijfjaar na de uitvinding van de daguerreotypie
(1837) door L.J.M. Daguerre (1787-
1851) en drie jaar na de bekendmaking van de
methode (1839). In 1839 kocht de Franse regering
het door Daguerre gevonden procédé en bood het
als geschenk aan de hele wereld aan, op grond
waarvan 1839 wel als ‘geboortejaar’ van de fotografie
beschouwd wordt. De daguerreotypie
behoort met de calotypie tot de vroegste fotografische
techniek. Een gepolijste koperen plaat werd
voorzien van een dun laagje zilver dat lichtgevoelig
werd gemaakt door chemische reactie met jodium-
en broomdampen. De plaat werd daarna in
de camera geplaatst en belicht. Het beeld werd
ontwikkeld met kwikdamp. Het kwik hechtte zich
alleen aan de zilverdeeltjes waarop licht had ingewerkt
en vormde zo een beeld. Omdat een negatief
ontbreekt waarvan afdrukken gemaakt kunnen
worden, zijn daguerreotypieën unicaten. Een daguerreotypie
kenmerkt zich door een hevig spiegelend
oppervlak, waardoor de afbeelding alleen
onder een bepaalde hoek bekeken kan worden.
Gewoonlijk zijn daguerreotypieën in een etui of in
een lijstje geplaatst.
Auvry
Op 23 augustus 1842 adverteerde de rondreizende
Franse daguerreotypist Auvry iri de Provinciale
Overijsselsche en Zwolsche Courant dat hij in 30
seconden portretten ‘au Daguerreotype’ maakte.
De gelijkenis was ‘onfeilbaar’. Auvry verbleef te
Zwolle in Café Belle Vue. Dit etablissement werd
gedreven door H.G. Breyinck (1796-1881), koffiehuishouder,
en was gevestigd in de Praubstraat
16-18. Breyinck heeft aan diverse rondreizende
fotografen onderdak geboden. Misschien had hij
een speciale belangstelling voor fotografie want we
komen ook tentoonstellingen en veilingen van
fotografieën in Café Belle Vue tegen.
Auvry was de eerste van een groep rondreizende
fotografen die op hun tochten door Nederland
ook Zwolle aandeden. Deze fotografen werkten,
net als Auvry, in logementen of bij winkeliers en
richtten daar een tijdelijk atelier in. In die eerste
jaren van de fotografie zullen ze niet veel klanten
hebben gehad. Voor een portret moest men al
gauw tien gulden betalen, in die tijd een tamelijk
hoge prijs zodat alleen de gegoede burgerij zich
een fotografisch portret kon veroorloven.
Fotograaf op de Grote
Markt, omstreeks 1930.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
In de maanden november 1842 tot februari
1843 was de reizende daguerreotypist Jacobus P. C.
Meijlink (1820 -1862) werkzaam in Zwolle. Aanvankelijk
was hij van plan acht dagen in Zwolle te
blijven, zo bleek uit zijn advertentie. Hij maakte in
één minuut daguerreotype portretten ‘naar de
volmaaktste gelijkenis’. Van ’s morgens tien tot
’s middags vier uur werkte hij in Odéon, ingang
Praubstraat. De prijzen van zijn daguerreotypieën
varieerden tussen de vier en zes gulden. Meijlink
verhuisde in de jaren vijftig naar Amerika waar hij
het beroep van fotograaf voortzette. Vanuit Amerika
zond hij zijn familie in Nederland een stereoscopisch
zelfportret in daguerreotypie. Dit bijzondere
zelfportretje is nog steeds in familiebezit.
Auvry en Meijlink werden gevolgd door andere
daguerreotypisten zoals A. Perin in 1843 en de
familie Guyard in 1844.
Het lijkt er op alsof er na 1844 geen rondreizende
daguerreotypisten meer waren die Zwolle
aandeden. Pas in 1859 vinden we een vermelding
van de rondreizende fotograaf Désiré Bernard.
Deze was kort in Zwolle werkzaam: gedurende
twee dagen vervaardigde hij fotoportretten bij
gegadigden aan huis. Hij hield verblijf bij Van der
Mook op de Grote Markt.
In 1861 bevond fotograaf L.R. van den Braak
zich tot twee keer toe tijdelijk in Zwolle om portretten
te maken. Zijn atelier was op de Oude Vismarkt,
tegenover J.W. Holtkamp.
Met de komst van veranderende fototechnieken
kwam omstreeks die tijd een einde aan de vervaardiging
van daguerreotypieën.
De camera obscura en stereoscopische opnamen
Op 30 juli 1852 kon men de camera obscura van
D. Kinsbergen bewonderen op het Rodetorenplein.
De camera obscura (Latijn voor donkere
kamer) is een voorloper van de toverlantaarn. Het
is een optisch toestel dat in beginsel bestaat uit een
lichtdichte ruimte waarin een beeld gevormd
wordt door een klein gaatje in een positieve lens.
Het principe van de camera obscura wordt teruggevonden
in fotocamera’s en filmcamera’s. Oorspronkelijk
werd het toestel gebruikt voor het
waarnemen van zonsverduisteringen, als hulpmiddel
bij het tekenen en als amusementsartikel.
Behalve de cartes-de-visite, de fotoportretjes
op visitekaartformaat (6×9 cm) die vanaf 1860
een ware rage werden, mochten ook stereoscopische
opnamen zich in een warme belangstelling
van het publiek verheugen. Door de dubbele
opname met een speciale kijker te bekijken vallen
de twee beelden in het oog ineen en krijgt men een
suggestie van diepte. Op de zomerkermis in 1860
bevond zich in een tent op de Nieuw Markt het
‘groot Nieuw Museum van Amerikaansche Stereoskoopen’.
In de collectie van het HCO bevinden
zich repro-afdrukken van stereoscopische
opnamen uit omstreeks 1895 van Zwolse stadsgezichten
en kerkinterieurs door amateur-fotograaf
Gerrit Wispelweij.
Het visitekaartportret
Tussen ca. 1855 en ca. 1870 was op het gebied van
portretfotografie de albuminedruk op visitekaartformaat,
afgedrukt van natte-collodiumglasnegatieven,
de populaire fotografische techniek. Het
visitekaartportret was ontwikkeld in Frankrijk.
Het was een relatief goedkope techniek, er konden
acht afdrukken uit een negatiefplaat, terwijl daarvoor
één portret per negatiefplaat gemaakt kon
worden. Visitekaartportretten werden aan relaties
gegeven ter vervanging van het gedrukte visitekaartje.
Omstreeks 1870 kostte een dozijn visitekaartportretten
één gulden. Er waren speciale
albums te koop om de portretjes in te verzamelen.
Rond 1870 ontstond naast het visitekaartportret
het grotere kabinetportret (11 x 16 cm). Deze duurdere
foto was meer bedoeld voor de gegoede burgerij.
Een hele verbetering in de fotografische techniek
vormde de in 1871 uitgevonden droge negatiefplaat,
die aan het eind van de jaren zeventig
fabrieksmatig werd geproduceerd. Fotografen
hoefden nu niet langer direct voor gebruik hun
platen te prepareren en te belichten voor het collodium
droog was, maar konden nu met een aantal
glasnegatieven op pad om bijvoorbeeld stadsgezichten
vast te leggen.
Kunstschilders
Een aantal beroepsfotografen zoals J.P.C. Meijlink,
F.W.H. Deutmann, G.J. Verhulst en J.A. EelZWOLS
HISTORISCH TIJDSCHRIFT 43
singh, was oorspronkelijk kunstschilder. Onder
druk van de dreigende concurrentie van de portretfotografie
schoolden zij zich om tot portretfotograaf.
Hun vaardigheden als schilder zullen te
pas zijn gekomen bij het schilderen van de achtergronddecors
in hun ateliers. Verder waren hun
ateliers gestoffeerd met draperieën, zuilen, tapijten
en diverse bankjes, hekjes, stoelen en tafeltjes.
Omdat de geportretteerden bij de toen gangbare
sluitertijden langdurig stil moesten zitten of staan,
waren er in het atelier ook diverse klemmen en
steunen aanwezig (soms onbedoeld zichtbaar op
de fotoafdruk). Kinderen mochten met een hobbelpaardje,
een pop of een hond op de foto. Baby’s
werden op schapen- of luipaardvellen gelegd.
Sommige afdrukken werden nog mooier gemaakt
met een mee afgedrukt lijstje van droogbloemen.
Na de eeuwwisseling liep de klassieke portretfotografie
langzaam ten einde. Na 1900 daalden de
prijzen van portretfoto’s nogal. In 1900 kostten zes
albumfoto’s nog één gulden, in 1915 kon men al
twaalf grote foto’s voor een kwartje krijgen. Een
nieuwigheid eind november 1912 was de kinosnel-
fotografie inrichting in Bioscoop De Kroon
aan de Diezerstraat. Twee kamers waren voor het
publiek ingericht. De klanten werden op een
bankje gezet waarna een fotograaf met behulp van
een magnesium-fiits een opname maakte. Een
machine vermenigvuldigde de afdrukken, een
dozijn foto’s kostte een kwartje. Die kon men al
een dag na de opname ophalen.
Beroepsfotografenfamilies
De eerste beroepsfotografen die langdurig in
Zwolle werkten, waren vader Mozes (1822-1899)
en zoon Abraham Cohen (1848-1923). Bij zijn
huwelijk in 1846 was de uit Hasselt afkomstige
Mozes Cohen nog koopman van beroep, in 1860
noemde hij zich ‘photograaph’.
In januari 1862 begonnen Cohen & Cie. in een
‘welingerichte’ verwarmde glazen tent in de Diezerstraat.
Ze hoopten ‘met een talrijk bezoek vereerd
te worden, daar zij niets hebben gespaard,
om hun Atelier zoo veel mogelijk luister bij te zetten’.
De Cohens namen zich voor zich hoofdzakelijk
toe te leggen op het vervaardigen van visitekaarten
‘welke voor in de grootste steden vervaardigde
in sieraad niet behoeven achter te staan, het
dozijn a 6 gulden’. Ook zouden zij zich voortaan
onledig houden met het vervaardigen van portretten
op glas vanaf 50 cent en hoger. Tijdens de kermis
van eind juli, begin augustus 1862 kostten
Cohens fotografische portretten op visitekaartformaat
5,50 gulden per dozijn ‘zeer verminderde
prijs tijdens de kermis!’. Blijkens advertenties was
het fotografisch atelier nog in 1868 in de Diezerstraat
bij de Broerenstraat.
Uit het adresboek 1877-1878 en een advertentie
in de catalogus van de Geschiedkundige Overijsselsche
Tentoonstelling in Zwolle uit 1882 blijkt
dat Mozes Cohen vanaf 1877 een atelier in de
Nieuwstraat (bij de Broerenstraat) had waar vergrotingen
naar albumportretten, glasplaten, in
alle afmetingen tot levensgroot ‘zeer kunstmatig
bewerkt’ werden aangenomen. Het atelier was
dagelijks geopend.
Franz Wilhelm Heinrich Deutmann
Franz Wilhelm Heinrich Deutmann (1840-1906)
was de zoon van Franz Wilhelm Deutmann (1808-
1895), een uit Duitsland afkomstige schrijnwerker,
rondreizend koopman, reizend fotograaf en een
van de eerste vakfotografen in Amsterdam met
een eigen zaak. F.W.H.’s zoon H.F.J.M. (1870 –
1925) zou het in Den Haag tot hoffotograaf brengen.
In Amsterdam bestierde F.W.H, vanaf 1850
het atelier van zijn vader in de Hartenstraat.
In 1865 vestigde Franz W.H. Deutmann zich in
Zwolle. Aanvankelijk werkte hij in een fotografisch
atelier in de Bitterstraat tegenover de Roggenstraat,
tegenover de school van het Nut. Waarschijnlijk
had Deutmann dit atelier overgenomen
van fotograaf G. Hoogwinkel die blijkens een
advertentie op 4 juni 1864 hier gevestigd was.
G. Hoogwinkel had volgens deze advertentie
tevens een atelier in de Hoogstraat te Rotterdam.
Over Hoogwinkel zijn verder geen gegevens
bekend. Uit een advertentie in 1867 blijkt dat het
atelier van Deutmann in de Bitterstraat dagelijks
geopend was van 10 tot 4 uur, zondags van 10 tot 2
uur. Een dozijn albumportretten kostte 5 gulden.
Hiermee was Deutmann duurder dan concurrent
Mozes Cohen, die op dezelfde krantenpagina
adverteerde met 3,50 gulden voor een dozijn
44 ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
albumportretten. Later, het jaar is niet met zekerheid
vast te stellen, richtte Deutmann een atelier
in in de Kamperstraat 9. Volgens een advertentie
in het Zwolse adresboek 1877-1878 vroeg Deutmann
(atelier Kamperstraat) in dat jaar 4 gulden
voor een dozijn visitekaarten, en 6 gulden voor zes
portretten op kabinetformaat. Tevens konden
artistieke vergrotingen van elk bestaand portret
van overledenen, in alle afmetingen tot levensgroot,
gemaakt worden. Het procédé was kooldruk,
een ‘nieuw, onveranderlijk procédé, te
Parijs, Amsterdam en Berlijn bekroond’.
Deutmann werkte met het natte-collodionprocédé,
een techniek die in Nederland vanaf ca.
1855 tot ongeveer 1880 in gebruik was. Bij deze
techniek moest snel gewerkt worden. Op een glasplaat
werd een laag collodion aangebracht waarin
kaliumjodide was opgelost. Voor de opname werd
de plaat gedompeld in een oplossing van zilvernitraat
in water. De belichting diende te gebeuren
terwijl de plaat nog nat was, waarna onmiddellijk
moest worden ontwikkeld en gefixeerd. Door uitdrogen
van de plaat zouden de zilverzouten uitkristalliseren
en zou het collodion minder doorlaatbaar
worden voor de ontwikkelvloeistof. Natte-
collodiumglasnegatieven werden vaak afgedrukt
op albuminepapier. Daarnaast maakte hij
ook afdrukken door middel van platinadruk en
kooldruk.
Vanaf ca. 1875 tot 1900 fotografeerde Deutmann
behalve personen in zijn atelier ook buiten
op straat. Foto’s van Zwolse stadsgezichten verkocht
hij op kabinetformaat, geplakt op kartons
met zijn adres. Deze foto’s werden in 1882 voor 75
cent per stuk verkocht in de boekhandel van
J.M.W. Waanders. In de collectie van het HCO
bevinden zich drie fotoalbums van Waanders, met
in totaal 221 foto’s op prentbriefkaartformaat,
gemaakt tussen ca. 1875 en 1900. Namen van fotografen
worden niet genoemd. De albums zijn een
soort zichtcatalogus waaruit men fotoafdrukken
kon nabestellen. Op een aantal foto’s staat
geschreven dat ze niet meer voorhanden zijn.
Door de foto’s in de albums te vergelijken met de
foto’s met adres van de fotograaf is van een aantal
opnamen met zekerheid vast te stellen dat deze
door Deutmann zijn gemaakt. Ook van fotograaf
Johan G. Lubbers (1849-1923) en fotograaf H.W.
Nieuwenhuis te Apeldoorn zijn zowel kabinetfoto’s
met adres als dezelfde foto’s in een van de
albums van Waanders aanwezig. Sommige foto’s
in de albums blijken ook als prentbriefkaart voor
te komen en zijn rond 1900 uitgegeven door
Waanders te Zwolle en door Joh. Schaeffer te
Amsterdam.
Behalve portretten en stadsgezichten maakte
Deutmann ook opnamen van historische gebeurtenissen.
Zo fotografeerde hij op 8 augustus 1886
de ballonvaart van kapitein Julhes vanaf het terrein
van de gasfabriek op het Noordereiland. Van
2 tot 5 september 1895 maakte hij opnamen van
het bezoek van de koninginnen Emma en Wilhelmina
aan Zwolle en op 31 augustus en 1 september
1898 fotografeerde hij in Zwolle de optochten en
versieringen tijdens de feesten ter gelegenheid van
de kroning van Wilhelmina. Deze foto’s werden in
september 1898 in de formaten 17 x 23 cm en 12 x 17
cm in de boekhandel van Waanders tentoongesteld
en kostten tussen de 75 cent en 1,50 gulden.
Van de werkzaamheden aan de Willemsvaart
in het kader van de verbetering van de waterweg
van Zwolle naar de Zuiderzee maakte Deutmann
in 1878 een prachtige serie foto’s (o.a. aanwezig in
de collectie van het Stedelijk Museum Zwolle en
de Bibliotheek van de Technische Universiteit
Delft).
Robert en Franz Ziegler
In 1905 nam de eveneens als Deutmann uit Duitsland
afkomstige Robert Ziegler (geb. 1865) het atelier
van Deutmann aan de Kamperstraat 9 over.
Robert Ziegler was vooral portretfotograaf. In 1912
verhuisde Ziegler naar het atelier van Jan Eelsingh
aan de Nieuwe Markt 9. Het fotografisch atelier
aan de Nieuwe Markt 9 is bijna honderd jaar lang
onafgebroken in handen van fotografen geweest.
Eelsingh had hier van 1898 tot 1912 zijn atelier. Bij
zijn vertrek naar Den Haag in 1929 deed Robert
Ziegler het atelier, inclusief alle bestaande negatieven,
over aan de Zwolse fotograaf Ulrich Roosdorp
die er tot 1939 zou werken. Vanaf 1939 tot
1989 was de fotozaak van vader Dirk en zoon Aart
Everaarts hier gevestigd. De gewoonte om negatievencollecties
aan de volgende fotograaf door te
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT 45
geven blijkt uit de mondelinge overlevering dat in
1989 nog negatieven van Ziegler aanwezig waren.
Helaas zijn bij de opdoeking van het atelier in 1989
de negatievencollecties bij gebrek aan belangstelling
verloren gegaan. In de jaren negentig kreeg
het pand Nieuwe Markt 9 een andere bestemming.
Robert Zieglers zoon Franz (1893-1939) vertrok in
1911 naar Duitsland om het vak te leren. In 1916
werd hij lid van de Zwolsche Amateur-Fotografen
Vereeniging (ZAFV). Hij ontpopte zich al snel als
de stuwende kracht achter de ZAFV. Hij gaf de
leden deskundig advies en schonk aandacht aan
moderne stromingen binnen de fotografie. In 1919
richtte Franz Ziegler in Enschede een fotoclub op,
in hetzelfde jaar werkte hij in Den Haag twee
weken bij kunstschilder en fotograaf Henri Berssenbrugge.
In 1927 vertrok Franz Ziegler vanuit
Zwolle naar Den Haag en nam daar het atelier van
de in 1925 overleden H.F.J.M. Deutmann (zoon
van F.W.H.) over. In 1929 mocht hij zich, evenals
H.F.J.M. Deutmann, officieel hoffotograaf noemen.
Jan en Wim Eelsingh
Jan Anthonie Eelsingh (1866-1949) vestigde zich
omstreeks 1898 als fotograaf aan de Nieuwe Markt
9. Hij werd een van de bekendste portretfotografen
in Zwolle. In 1912 verhuisde hij naar villa Linquenda
aan de Veerallee (nu aan het begin van de
Beukenallee) en vestigde daar zijn fotografisch
bedrijf ‘Lux’-Veerallee. Jan Eelsingh legde ook
stadsgezichten en historische gebeurtenissen vast.
In 1910 maakte hij een serie foto’s van de vlucht
van Jan Olieslagers boven Zwolle. De vliegkunsten
die deze Belg bij herberg De Hanekamp in de lucht
uitvoerde, fotografeerde Jan vanaf de grond. In de
jaren dertig maakte hij onder andere prachtige
opnamen van de voor Zwolle zo belangrijke veemarkt.
Zoon Wim (1895-1976) trad in de voetsporen
van zijn vader en bracht het eind jaren twintig tot
hoffotograaf. Op 14 april 1945 legde Wim Eelsingh
onder andere de verwoestingen vast die de Duitse
bezetters op hun uittocht uit Zwolle aanrichtten,
namelijk de brand in het huis van Van Haersolte
aan de Potgietersingel en de brandende munitiewagen
voor Huize Eekhout aan de Burgemeester
van Roijensingel.
Familie Keuzekamp
Al vanaf 1926 drijven drie generaties Keuzekamp
een fotohandel aan de Oude Vismarkt. Pieter
Keuzekamp (1890-1964), grondlegger van het
bedrijf, was van beroep opticien. Daarnaast was
hij ook fotograaf en handelaar in fotoapparatuur.
In de jaren twintig en dertig legde Keuzekamp
honderden gebeurtenissen in Zwolle fotografisch
vast: van toneelvoorstellingen tot voetbalwedstrijden,
van auto-ongelukken tot jubilerende bruidsparen.
Daarnaast maakte hij in de jaren dertig
filmopnamen van de bouw van het Stilobad aan
de Turfmarkt, zwemwedstrijden in het openluchtbad
in het Zwartewater en het asfalteren van
de Hortensiastraat. In het pand Oude Vismarkt 20
is nu fotozaak Combi Keuzekamp gevestigd,
gedreven door kleinzoon Hans Keuzekamp.
Wim Voerman
Wim Voerman (1896-1963) is een van de verdienstelijke
beroepsfotografen uit de jaren dertig en
veertig. Aanvankelijk was hij inspecteur bij een
verzekeringsmaatschappij. In januari 1927 vestigde
hij zich in Zwolle als fotograaf aan Groot
Wezenland 6. Zijn zoon Jan zette het bedrijf van
zijn vader voort. Foto Voerman, vanaf oktober
1967 aan de Van Karnebeekstraat 7, is nog steeds
een begrip in Zwolle. In de jaren dertig maakte
Wim Voerman diverse opnamen van stadsgezichten
in Zwolle en, waarschijnlijk in opdracht van de
directie, een serie lantaarnplaatjes (positief doorzichtig
materiaal) van het interieur van de splinternieuwe
Ambachtsschool aan de Hortensiastraat.
Persfotografie
De eerste krantenfoto’s verschenen in 1904 in de
Engelse Daily Mirror, eerst als zondagsbijlage,
later dagelijks. De fotografen konden aanvankelijk
niet snel ter plaatse zijn met hun zware camera’s
en glasplaten. Bovendien was het druktechnisch
nog moeilijk foto’s in de krant te reproduceren.
Door ontwikkelingen in de fotografie en in de
46 ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
druktechniek verschenen pas vanaf de jaren twintig
in de meeste kranten foto’s. In 1924 kwam de
kleine compacte camera Ermanox in de handel, in
de jaren dertig werd de handzame Leica populair.
In 1922 verschenen de eerste foto’s in de Provinciale
Overijsselsche en Zwolsche Courant: ze waren
gemaakt ter gelegenheid van de plaatsing van de
Burgemeester van Roijen-bank aan de Potgietersingel.
LA. van Roijen kreeg die bank bij gelegenheid
van zijn 25-jarig burgemeesterschap van
Zwolle. Tot aan het einde van de jaren twintig was
de Zwolsche Courant spaarzaam geïllustreerd met
persfoto’s. Pas vanaf 1928 verscheen er een hele
pagina met foto’s van gebeurtenissen uit het
wereldnieuws in. Deze foto’s werden betrokken
van verschillende persbureaus. Een enkele foto bij
Zwolse nieuwsfeiten zien we eveneens pas vanaf
1928. Namen van fotografen werden doorgaans
niet genoemd. Afgaand op de praktijk bij andere
kranten zal ook de redactie van de Zwolsche Courant
regelmatig een Zwolse fotograaf hebben verzocht
een plaatje te schieten van een nieuwsfeit.
Fotografen die in de jaren 1920-1930 hiervoor in
aanmerking kwamen waren onder meer Jan en
Wim Eelsingh, Wim Voerman, Herman Heukels
en Pieter Keuzekamp. Tussen 1925 en 1935 verschenen
foto’s met naamsvermelding van Eelsingh
en Heukels in geïllustreerde tijdschriften als
De Prins en Eigen Erf.
DolfHenneke
Dolf Henneke (1914-1976) is de eerste echte Zwolse
(freelance) persfotograaf van na de Tweede
Wereldoorlog. In opdracht van de Zwolsche Courant
versloeg hij samen met journalist Jan Louwen
menige gebeurtenis. Henneke was van 1946 tot in
de jaren zeventig werkzaam als freelance persfotograaf
voor de Zwolsche Courant. Zijn foto’s verschenen
zonder naamsvermelding, destijds nog
niet verplicht.
Hennekes foto’s van de bevrijding van Zwolle
op 14 april 1945 verschenen in het boekje van
David Wijnbeek Vrij Zwolle. Verder staan in Vrij
Zwolle foto’s van E. Kamphuis (4), Kuipers (1),
Hendrikx drogisterij ‘Novum'(2), M. van Hezel
(1), Lammers (1) en D. Everaarts (1). De meeste
foto’s zijn echter van Henneke.
Met Dolf Henneke eindigt het overzicht van
Zwolse beroepsfotografen tot 1960, die vertegenwoordigd
zijn in het HCO.
Aantal beroepsfotografen
Het aantal beroepsfotografen in Zwolle was vanaf
1890 tot en met 1906 vrij constant (vier a vijf). In
1907 steeg het aantal naar negen, in 1910 waren er
nog steeds negen: sommige nieuw aangekomen
fotografen bleken geen blijvertjes te zijn. Tussen
1912 en 1919 waren er slechts zeven beroepsfotografen
en handelaren in fotografieartikelen, in
1933 was dit aantal nog steeds hetzelfde. Tussen
1937 en 1953 schommelde het aantal tussen tien en
twaalf. Pas in 1957 werden de gevolgen van de
wederopbouw merkbaar: het aantal beroepsfotografen
en handelaren in fotografieartikelen steeg
toen naar zeventien. Opmerkelijk is dat vanaf de
jaren twintig en dertig behalve opticiens ook
tabakshandelaren, rijwielhandelaren, drogisten en
boekhandelaren zich op de handel in fotografische
benodigdheden stortten.
Amateur-fotografen
De amateur-fotografie kwam rond 1895 in Zwolle
op gang. Er verschenen eenvoudiger handcamera’s
op de markt, het afdrukken van de glasnegatieven
ging gemakkelijker dan voorheen, de fotograaf
hoefde niet meer zoals daarvoor bijna een
chemicus te zijn. Het fotograferen was in eerste
instantie nog een bezigheid voor gegoede burgers.
Ijzerfabrikant Gerrit Wispelweij, azijn- en kaarsenfabrikant
Chris Schaepman en de jong gestorven
textielhandelaar Bé Remmers schaften zich
ieder een fotocamera aan en maakten prachtige
opnamen van hun familie en het Zwolse straatleven.
Gerrit Wispelweij
Gerrit J. Wispelweij (1850-1916) was ijzerfabrikant.
In het HCO bevinden zich van hem ca. 200 opnamen
(waaronder 50 stereoscopische), gemaakt
tussen 1892 en 1897, van stadsgezichten in Zwolle,
portretten van familieleden, opnamen van uitstapjes
en van producten uit de ijzergieterij (voornamelijk
gietijzeren tuinbanken en tuinstoelen,
paraplustandaarden en kapstokken). Wispelweij
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT 47
beschikte over verschillende camera’s en lenzen
waarmee hij experimenteerde. Veel meer dan
beroepsfotograaf Deutmann probeerde hij bij het
fotograferen van stadsgezichten (letterlijk) dichtbij
zijn onderwerp te staan. Hierdoor zijn zijn
foto’s veel minder afstandelijk dan die van Deutmann.
Zo was Wispelweij niet bang om met zijn
camera boven op een turfschip te gaan staan, om
de schippers in hun bedrijvigheid vast te leggen.
Bé Remmers
Een andere fervente amateur-fotograaf die dicht
bij zijn onderwerpen bleef was Johannes B.J. (Bé)
Remmers (1877-1916), handelaar in textiel in de
Diezerstraat. Hij was getrouwd met Grade Oldenhof
(1884-1950), dochter van Gé Oldenhof, eigenaar
van wasserij De Boschbleek te Zwolle. Behalve
van zijn en haar familie maakte Bé Remmers
rond 1900 ook opnamen in en om Zwolle. Deze
foto’s plakte hij in een album getiteld ‘Sunny
Memories’. De bladen van dit album hebben
voorgestanste openingen waarachter de foto’s
geplakt dienden te worden. Het album toont
behalve familiekiekjes ook gebeurtenissen in
Zwolle als de intocht in 1900 van het circus Barnum
& Bailey en het leren fietsen bij de rijwielschool
achter de Hanekamp. De opnamen werden
tijdens diverse uitstapjes gemaakt. Het album
bleef in familiebezit tot mevrouw J.M. van Orden –
Oldenhof te Apeldoorn, dochter van Herman
Oldenhof van wasserij De Waterstroom te Zwolle,
het in 2000 aan het Gemeentearchief Zwolle
schonk.
Chris Schaepman
Chris J.J. Schaepman (1872-1962) is een amateurfotograaf
van een heel ander kaliber. In 1894 was
hij één van de oprichters van de Zwolsche Amateur-
Fotografen Vereeniging (ZAFV), de tweede
amateurfotografenvereniging in Nederland. Veel
meer dan zijn tijdgenoten Wispelweij en Remmers
hield hij zich bezig met kunstfotografie. Hij
werkte bij voorkeur in de stijl van de traditionele
romantische school en won met zijn werk vele
nationale en internationale prijzen. De Zwolse
amateur-fotografen gebruikten in de eerste
decennia vooral de toen in gebruik zijnde edelprocédés
als broom- en gomdrukken. Door
bewuste onscherpte en afdruktechnieken kregen
foto’s het uiterlijk van een geschilderde voorstelling.
Franz Ziegler, zoon van fotograaf Robert
Ziegler, die in juni 1919 twee weken bij fotograaf
Henri Berssenbrugge had gewerkt, hield door
middel van het geven van lezingen de ZAFV-leden
op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen en
stromingen.
Opmerkelijk is een serie foto’s uit ca. 1925-1930
van houten noodwoningen in de Vermeerstraat,
onbewoonbaar verklaarde woningen in de Eindstraat
en op het Eiland tegen de Broerenkerk en
van nieuwgebouwde woonblokken in de Tulpstraat.
Wellicht zat Schaepman in het bestuur van
een woningbouwvereniging en legde hij zo oude
en nieuwe woontoestanden vast.
Bertus Meulenbelt
In 1922 werd A. (Bertus) Meulenbelt (1904-1967)
lid van de ZAFV. Tot zijn dood in 1967 was hij
actief als amateur-fotograaf. Met zijn werk
behaalde hij, evenals Schaepman, vele prijzen op
fotowedstrijden. Aanvankelijk fotografeerde hij in
de stijl van de traditionele romantische school,
maar in de jaren vijftig ontwikkelde hij zich meer
in de richting van de nieuwe zakelijke fotografie.
Beknopt biografisch overzicht
Om een indruk te geven van het grote aantal fotografen
dat in Zwolle werkzaam is geweest, wordt
achter in dit tijdschrift in een bijlage een beknopt
biografisch overzicht gegeven van alle in Zwolle
werkzame (beroeps)fotografen van 1842 tot 1960.
De namen zijn gebaseerd op vermeldingen in het
Zwolse bevolkingsregister, advertenties in de
Zwolse Courant, Zwolse adresboeken en aanwezige
foto’s in de collectie van het HCO. Adrian is tot
nu toe alfabetisch de eerste Zwolse fotograaf, de
reeks wordt beëindigd met Ziegler.
Literatuur:
I.Th. Leijerzapf, (red.), Fotografie in Nederland 1839-
1920, Den Haag 1978.
H. Wierts, Photographieën en Dynastieën. Beroepsfotografie
in Groningen 1842-1940, Bedum 2000.
48 ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Franz Wilhelm Heinrich Deutmann
(1840-1906)
Jeanine Otten Franz Deutmann werd te Haarlem geboren als
zoon van een uit Duitsland afkomstige fotograaf.
Na een tijd te Amsterdam gewerkt te
hebben, vestigde Franz zich in 1865 in de Bitterstraat
te Zwolle. Hij werd er de tweede Zwolse
beroepsfotograaf. Vanaf 1868 hield Deutmann atelier
in de Kamperstraat 9. Franz trouwde in 1866
met Theresia J.F. Kors, ze kregen zeven kinderen.
In 1905 verliet hij Zwolle. Hij overleed al het jaar
daarop te Soest. Aanvankelijk fotografeerde Franz
voornamelijk portretten. Afdrukken waren verkrijgbaar
als visitekaart op het formaat 6×9 cm, of
als ‘cabinetportret’ op het grotere formaat van 11 x
16 cm. De geportretteerden stonden of zaten in de
regel op hun paasbest voor een geschilderde achtergrond.
In opdracht van de boekhandelaar en
uitgever J.M.W. Waanders fotografeerde Franz
ook vele Zwolse stadsgezichten. De foto’s werden
voor 75 cent verkocht. Bekend zijn verder zijn
opnamen van de ballonvaart van kapitein Julhes
uit 1886 en het bezoek van koningin Wilhelmina en
regentes Emma in 1895 a a n Zwolle. Ook zijn foto’s
van de Zwolse kroningsfeesten in 1898 waren bij
Waanders te koop.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT 49
Pieter Johannes Gezinus van Diggelen, 16 oktober 1896
Pieter van Diggelen (geboren 24 oktober 1894) is op het moment
van de opname bijna twee jaar oud. Hij gaat gekleed in een
matrozenpakje, in zijn hand heeft hij een zweepje. De fotograaf
heeft hem naast een bankje opgesteld waarop een keeshondje zit.
Op de grond liggen nog een bulldog en een labrador. Het bankje
en de geschilderde achtergrond geven een suggestie van buiten.
Het fotograferen van kinderen was in de tijd van lange belichtingstijden
niet eenvoudig. Vaakkregen kinderen een stuk speelgoed,
ook mochten ze op stoelen en tafels staan. De foto (op cabinetformaat,
10 x 15 cm) is gevignetteerd: de voorstelling loopt
geleidelijk over naar een witte achtergrond.
Bezoek van Koningin Wilhelmina en Koningin-
Regentes Emma aan Zwolle, 2-4 september 1895
Om het koningshuis te promoten bezochten koningin-
regentes Emma en koningin Wilhelmina de
verschillende provincies van Nederland. In september
2895 waren Overijssel en Drenthe aan de beurt.
Wekenlang was Zwolle in de weer om zich infeesttooi
te hullen. Overal in de stad werden erepoorten
opgericht en versieringen aangebracht. Langs het
water van de stadsgracht stonden kleine paaltjes
waarlangs zich olielampjes in lange rijen slingerden.
De foto is genomen op 4 september 1895, de laatste
dag van het bezoek, als de koninklijke stoet zich naar
het station begeeft. Deutmann heefteen mooie hoge
plaats uitgezocht om het rijtuig met de beide koninginnen
vast te leggen. Hij staat op het balkon van
Stationsweg 2 en kijkt naar het westen over het toenmalige
Klein Wezenland. Goed zichtbaar zijn de
rails van de paardentram. De villa’s prijken met
vlaggen, een rijke bloementooi ofmetgasilluminaties.
Rechts zien we een rij vlaggenstokken met wimpels,
deze stonden langs het hele Wezenland tot aan
de Sassenpoortenbrug.
3*
Kampersiraat.
De familie Van Diggelen woonde aan Klein Wezenland 18 (nu
Burg. van Roijensingel). Vader Bernard P.G. van Diggelen
(1866-1944) was advocaat, lid van de gemeenteraad en van 1907
tot 1922 wethouder der Gemeente Zwolle. In december 1891 kocht
hij zijn kapitale huis van wijnhandelaar Johan F. G. van Reede.
Het huis telde 23 kamers. In 1940 werd het huis door de Deutsche
Wehrmacht gevorderd en gebruikt als doorgangslager voor Duitse
officieren. De familie Van Diggelen verliet op 26 juni 1941
noodgedwongen de villa en betrok een woning aan de Hortensiastraat.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Luchtvaart van kapitein Julhes, 8 augustus 1886
Op 8 augustus 1886 waren zeer velen op het terrein
bij het Assiesplein bijeengekomen om het vullen en
het opstijgen van de ‘Etoile du Nord’ gade te slaan.
Het stedelijk muziekcorps deed zich geregeld horen.
Aeronaut Julhes deed alles zelf, geen touw werd
gespannen, geen knoop gelegd, geen verbinding
aangebracht of hij zelf deed het of keek er op toe.
Eindelijk tegen half zes was alles gereed. De ballon
werd naar de oostzijde van het terrein gebracht.
Mr.dr. LA. van Roijen (de latere burgemeester) en
predikant G. van Stenden die de reis zouden meemaken,
namen plaats in de mand en Julhes stond,
in zijn met linten en ordetekenen bedekte jas, in de
ring. Kort voor het opstijgen hield Julhes nog een
korte toespraak, waarin hij hulde bracht aan
Zwolle, aan burgemeester Jhr. W.C.T. vanNahuijs
en aan de beide reizigers die de moed hadden met
hem op te stijgen. Eindigend met een ‘Vive Ie Roi,
vive la Reine’ging het naar boven. De volgende dag
kwamen de reizigers in goede orde in Lingen aan,
net over de Duitse grens.
Kapitein Julhes heeft in Nederland verschillende
luchtvaarten gemaakt. Zo was hij, kort voor hij in
Zwolle zijn kunsten vertoonde, op 3 augustus 1886
’s avonds om 9 uur uit de Prinsentuin in Leeuwarden
opgestegen. Daar Julhes onder aan de ballon
wat vuurwerk had aangebracht, leverde de fantastisch
verlichte ballon, die daardoor helder tegen de
donkere betrokken avondlucht afstak, een prachtig
schouwspel op. Perpostduifbericht werd op 4
augustus meegedeeld dat Julhes ongedeerd te Bergum
was neergedaald.
Fotograaf Deutmann heeft van het vullen en
opstijgen van de ballon op het terrein van de gasfabriek
zeker zeven verschillende opnamen gemaakt.
De afdrukken hebben een bijschrift in het Frans
mee gekregen: ‘Souvenir de l’ascension du Capitaine
Julhes-Zwolle Ie 8 aoüti886’.
De Diezerkade en Thomas a Kempisstraat, ca. 1900
De fotograaf heeft zich opgesteld op de Badhuiswal en kijkt naar de
Diezerkade en het begin van de Thomas a Kempisstraat. Het grote
herenhuis geheel links is Diezerkade 15. Vroeger was hierin instituut
Loman gevestigd, destijds een bekende kostschool. Hier werden jongelui
opgeleid voor de examens die dienden om toegelaten te worden bij
de posterijen en op de kadettenscholen van Alkmaar en Willemsstad.
Weldra was door de grote toeloop een grotere behuizing gewenst en
bouwde directeur Loman in 1896 het herenhuis Emmawijk 1. Van 1896
tot 1923 woonde J.F.G. van Reede, firmant van de wijnhandel Ten
Bruggencate en Van Reede en van de bierbrouwerij H. T.J. Schaepman
en Co, aan Diezerkade 15. Het pand ernaast is de scheersalon van
J.C.M, van Kessel die hier tot 1921 gevestigd was. Blijkens het bordje
boven de ingang verkocht hij ook tabak en sigaren. Geheel rechts op de
kade- voor wat nu café Stroomberg is – ligt een grote stapel turf.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT .51
‘Uni par les Sons de la Musique’, ca. 1875
In het atelier van Deutmann aan de Kamperstraat
heeft zich een muziekgezelschap verzameld,
bestaande uit vijf heren en zeven dames. Het is het
ca. 1875 opgerichte ‘Unipar les Sons de la Musique’.
De fotograaf heeft zijn best gedaan om iedereen
er zo duidelijk mogelijk op te krijgen. Portefeuilles
en muziekbladen zijn afwisselend over de
aanwezigen verdeeld. De dame in het midden
houdt een blad vast waarop staat ‘Stabat Mater de
Rossini Henri Herz’. Met de destijds gangbare
belichtingstijden was het niet mogelijk ‘actiefoto’s’
te maken, vandaar dat de hele groep er nogal stijf –
jes bijzit en staat. Twee dames hebben zich niet
goed stil weten te houden.
Op de eerste rij zien we van links naar rechts Hilda
Wispelweij (later mevrouw Coster), Marie Doijerdejong,
’tante’Cato,AlbertinaM.J. Vernède-
Maas met de ‘Stabat Mater’ en Anna P. van Cleef.
Op de tweede rij staan van links naar rechts met
een viool André Riemsdijk, muziekonderwijzer,
J.S. Piquet, leraar aan de Rijks HBS, ’tante’ Saar,
Jean Henri Vernède hoofdingenieur van de Centrale
Werkplaats, Jan Doijer uit de Nieuwstraat
(man van Marie), Riek Wispelweij en, leunend op
een stoelleuning, GerritJ. Wispelweij, fabrikant en
amateur-fotograaf. Door de aanwezigheid van het
echtpaar Vernède kan de foto gedateerd worden op
omstreeks 1875. De Vernèdes vestigden zich in 1870
vanuit Den Haag in Zwolle. In 1877 verhuisden ze
naar Rotterdam.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Diezerstraat/ Smeden, ca. 1900
Het laatste deel van de Diezerstraat heette tot 1916
de Smeden. De naam herinnert aan het voorschrift
dat de smeden vroeger alleen hier, aan de uiterste
rand van de stad, hun bedrijf mochten uitoefenen.
Vlak voor de Smeden, bij de ingang naar de Korte
Smeden, hebben zich – waarschijnlijk op verzoek
van de fotograaf – maar liefst 41 mannen, vrouwen
en kinderen in een rij opgesteld. Uiterst links zien
we een politieagent, de zesde persoon van links met
een vleesbak op zijn schouder is slager G.J. Paalman.
Achter de twaalf de persoon van links is nog
juist de travalje van hoefsmederij ‘De Gekroonde
Hoefijzers’ (nu Diezerstraat 11/) zichtbaar. G.B.
Poppe oefende hier tot 1902 zijn bedrijf uit. Op de
gevel aan de ingang van de Korte Smeden verwijst
een reclamebord naar een meubelfabriek in de
Diezerstraat. Rechts in ‘De Gouden Roos’ (destijds
Smeden 14) bevond zich de stoom-tabaksfabriek
van de firma W.A. Wijgmans.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT 53
Gerritjacobus Wispelweij
(1850-1916)
Gerrit Wispelweij werd in 1850 te Zwolle in
een familie van ondernemers geboren. Hij
werd zelf ook fabrikant. De firma G.J.
Wispelweij & Co produceerde in de ijzergieterij en
machinefabriek ‘De Nijverheid’ allerlei gietijzeren
producten, variërend van meubels, straatlantaarns
en stoomketels tot complete bruggen en
vuurtorens. Gerrit woonde aan de Thorbeckegracht
76 en later op Groot Wezenland 37.
Wispelweij beoefende de fotografie als ama- Annèt Bootsma •
teur. Hij maakte stereoscopische opnamen van vanHulten
vooral Zwolse stadsgezichten en kerkinterieurs.
Hij experimenteerde met diverse camera’s en lenzen.
Bij buitenopnamen noteerde hij nauwgezet
de door hem gebruikte belichtingstijden en de
weersomstandigheden tijdens het moment suprême.
Curieus en uniek zijn de foto’s die hij voor zijn
bedrijf fotografeerde: gietijzeren tuinbanken en
-stoelen, paraplustandaards en kapstokken.
Gerritjacobus Wispelweij,
(zelflportret omstreeks 1895
Het is niet bekend of deze foto inderdaad een zelfportret
was, technisch was dat toen wel mogelijk.
Het paste wel in de lijn van werken van Wispelweij,
om veel verschillende technieken en camera’s uit te
proberen. Toen de opname gemaakt werd was
Wispelweij ongeveer 45 jaar en sinds enige jaren
actief als amateurfotograaf.
54 ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Diezerpoortenbrug vanaf de Kerkstraat gezien, 1896
Helft van een stereoscopische opname
Dankzij Wispelweij’s eigen aantekeningen weten we precies wanneer
deze opname gemaakt is, op 10 juli 1896 om tien uur ’s morgens.
Wispelweij heeft de bedrijvigheid op de Zwolse kades diverse
malen in beeld gebracht. Deze foto toont een stadsbeeld dat nu
praktisch geheel verdwenen is. Het eerste pand aan de linkerkant
was het ‘Veerhuis op Almelo’, vandaar vertrok de trekschuit in
die richting. Het veerhuis werd in 1924 afgebroken, de schuit voer
voor het laatst in 192J. De halfronde muur die daarachter te zien
valt was een restant van de in 1829 gesloopte Diezerpoort. Deze
muur moest in 1912 plaats maken voor nieuwbouw. Het links van
het midden zichtbare brugwachtershuisje, gebouwd in 1880, werd
in 1924 afgebroken. De panden aan de overkant, de Thorbeckegracht,
zijn ook allemaal verdwenen behalve het pand rechts.
Daar is tegenwoordig een horeca gelegenheid in gevestigd. De
schoorsteen behoorde bij koffiebranderij H.E. van IJsendijk,
Thorbeckegracht 8.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT 55
Eekwal met de molen en de Peperbus, 1896
Helft van een stereoscopische opname
Deze opname werd gemaakt op 9 juli 1896 om half
drie ’s middags. Voordat de bovenbouw van molen
De Herstelder (in de wandeling de Eekwalmolen
genaamd) in 1916 werd afgebroken was dit één van
de meest gefotografeerde stadsgezichten van Zwolle.
De foto geeft een mooi zicht op de voormalige
timmerwerf annex steenhouwerij van de aannemer
I metselaar en stadstimmerman Willem Klinkert.
Willem was de tweelingbroer van Hendrik
Klinkert, eveneens aannemer en stadstimmerman
en vader van de bekende oer Zwolse arts Evert
Klinkert. Ten tijde van de opname waren beide
broers Klinkertal overleden (Hendrik in 1882 en
Willem in 1888) en was de werf overgenomen. In
het midden van de overkapping valt dan ook te
lezen ‘L.W. de Vries, bouwmaterialen’. Kennelijk
was dat niet zijn enige activiteit; bij De Vries,
Eekwal, wordt in het adresboek van Zwolle vermeld:
‘handel in bouwmaterialen en steenkolen,
kantoor voor vaste goederen en assurantiën’.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Vispoortenplas, 1893
Een letterlijk en figuurlijk vroege
foto van Wispelweij. De opname
werd gemaakt op 10 april 1893 ‘s
morgens om zeven uur, belichtingstijd
‘2 seconden bij helder weer’.
Imposant torent de toen pas een
jaar eerder voltooide St. Michaëlkerk
in het ochtendlicht. Ook hier is
sprake van een bijna volledig verdwenen
stadsbeeld, de kerk werd in
1965 gesloopt en op de plaats van de
huizen daarvoor staat nuV&D.
Het plein werd destijds opgesierd
door een stadspomp. Het pand
links vooraan werd in de jaren vijftig
afgebroken om alvast plaats te
maken voor de daar geplande brede
weg door de binnenstad. Zover is
het gelukkig niet gekomen. In 1981
werd het pand herbouwd om het
stadsbeeld weer wat meer beslotenheid
te geven. In het huis rechts op
de voorgrond, Vispoortenplas 13 en
Buitenkant31, woonde van 18/8 tot
1926 borstelmaker D. Burghart.
Blijkens het bord op de gevel verkocht
hij ook brood. Voor ons
gevoel een wat bijzondere combinatie
maar het adresboek vermeldde
inderdaad een aantal jaren achter
zijn naam ‘schuiermaker en
broodverkoper’.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT 57
Jan Anthonie Eelsingh
(1866-1949)
Jan Eelsingh werd te Groningen geboren. Hij
vestigde zich in 1892 als schilder te Zwolle.
Rond 1895 werd hij fotograaf en exploiteerde
een fotozaak aan de Assendorpersteeg, vanaf 1898
aan de Nieuwe Markt 9. Vanaf 1912 woonde hij in
een huis in de Veerallee op de hoek met de Beukenallee.
Het huis droeg de welluidende naam
‘Huize Linquenda’. Na zijn overlijden in 1949
bewoonde zijn zoon Wim, die de titel hoffotograaf
mocht voeren, dit huis. Jan’s dochter Stien
verwierf bekendheid als schilderes.
Als beroepsfotograaf maakte Jan Eelsingh
vooral portretten. In 1898 bood hij ‘7 Albumportretten’
aan voor anderhalve gulden. Op gestempeld
fotokarton heette zijn atelier vanaf 1912
‘LUX-Veerallee’. Eelsingh legde ook veel stadsgezichten
en historische gebeurtenissen vast.
Bekend zijn zijn opnamen van de befaamde ‘aviateur’
Jan Olieslagers in 1910. In de jaren dertig
maakte hij fraaie opnamen van de Zwolse veemarkt.
Wim Huijsmans
Hoek Grote Markt/Roggenstraat, ca. 1925
Vaak wordt tegenwoordig geklaagd over het storende element
van reclame, zowel op straat als via de media. Uit bijgaande foto
uit ca. 1925 blijkt dat het toen niet veel anders was. Op Grote
Markt 8 was de winkel van G.A. Dassen gevestigd, die tabak,
sigaren en sigaretten verkochten reclame maakte voor Havana
Star en Horma sigaren. Bij H. Scholten op de hoek van de Grote
Markt en de Roggenstraat
ging je naar binnen
voor groenten en
fruit. Opvallend is de
smalle stoep. Tussen de
keien van de Grote
Markt zijn de rails van
de paardentram te zien.
Achter de Zwolsche
Fruithandel in de Roggenstraat
was mantelhuis
De Ster gevestigd. Aan het begin van de Diezerstraat was de
zaak van Benjamin Dalenoord, die vanaf 1892 op deze plek zat.
Daar ging je naar binnen voor een heerlijk gebakje. Hij prees
zichzelf aan als confiseur-cuisinier. De zijgevel van zijn pand
bood nog de mogelijkheid de passanten te attenderen op Hengelosche
Bieren, kapper J. van der Sluis, even verderop in de Roggenstraat,
en het wondermiddel voor elke huisvrouw voor een
kraakheldere, witte was: Reckitt’s zakje Blauw. (©fotoMollink).
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Zwolse Gymnastiek Vereniging, 1901
Op 18 april i8yy werd de Zwolsche Gymnastiek Vereeniging
opgericht. Ook in Zwolle was men van mening dat gymnastiek
zou bijdragen aan het geestelijk en lichamelijk welzijn van de
mens. Immers in de klassieke oudheid kende men al de spreuk:
mens sana in corpore sano.
De foto is gemaakt in het atelier van Eelsingh. Goed zichtbaar
zijn decorstukken als gordijnen en de beschilderde achtergronddoeken.
Op de achterkant van de foto staat vermeld:
Wedst(rijd) Rotterdam 1901, Kamp(ioen) P. Spruit, Gouden
med(aille).
Op 1 januari 1902 telde de vereniging93 mannelijke leden, verdeeld
in werkende leden, ereleden en kunstlievende leden. De
jaarlijkse contributie bedroeg tien gulden. Naast het turnen en
het vertonen van gymnastiekoefeningen gaf men jaarlijks uitvoeringen,
ook welpropaganda-avonden geheten, een soort
maskerade met een spetterend bal na. In 1901 werd ook een
damesafdeling opgericht van ’turneressen’, die meteen al 25
leden telde.
Al moeten de turners op de foto een ontspannen indruk maken,
hun gezichten stralen weinig vrolijkheid uit. Misschien dachten
ze even niet aan het eerste couplet van hun turnerslied:
‘Metfieren moed en vasten tred, marcheeren wij gezwind,
vrij jaagt de borst, vrij stroomt het bloed, blij zijn wij steeds
gezind
Gezondheid straalt uit ieders oog, en kracht stijft hem de voet,
die met ons, turners, mee wil gaan, trouw met ons mededoet’.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT 59
Eekwal/Nieuwe Havenbrug, ca. 1930
De foto toont een prachtig winters tafereeltje van
de omgeving van de Eekwal en de Nieuwe Havenbrug.
De masten op de schepen geven aan dat dit
gedeelte van de stadsgracht ’s winters nog echt als
haven gebruikt werd. In de verte zijn de herenhuizen
op de Potgietersingel te zien. De Nieuwe
Havenbrug, die in de negentiende eeuw ook wel
Lutteke- of Polkabrug heette, is op deze foto niet
nieuw meer. De brug met de sierlijke lantaarns uit
de ijzergieterij van Wispelweij dateert uit 1875 en
werd in 1939 vervangen door de huidige brug.
Opvallend zijn de hoopjes zand(?) die een soort
parkeerplaats afbakenen voor karren. Naast de
handkar op de voorgrond staat een man met pet
naast een hondenkar, waarmee bussen melk vervoerd
werden. De hond spitst zijn oren en houdt de
fotograaf scherp in de gaten. Een bestuurder van
een hondenkar werd destijds op de bon geslingerd
als hij geen bak met water voor de hond bij zich
had. Na de Tweede Wereldoorlog verdween de
hondenkar uit het straatbeeld, (©foto Mollink).
6o ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Diezerkade, ca. 1925
Gezellig keuvelen twee schippers, leunend op een
vrachtje turf op een kar aan de Diezerkade, in het
zonnetje. De kade stond vroeger ook wel bekend als
de Nijstad. Turfschippers waren destijds een
bekende verschijning in de stad met hun zwarte
petten en vaak opvallende baarden. De Turfmarkt
herinnert nog altijd aan die tijd. Veel turf werd of
per schip of met de Dedemsvaartse tram vanuit het
Drentse veengebied naar Zwolle getransporteerd.
Bij het Blekerswegje was een steiger waar de turf,
dieper spoor werd aangevoerd, in schepen kon
worden geladen. Turf die niet onmiddellijk verder
werd getransporteerd, werd zolang opgeslagen op
de Turfmarkt.
De foto is gemaakt voor 1931. Tot dat jaar woonde
Lucas Bosch in het pand Diezerkade 6. Op dat
adres was zijn sigarenmagazijn. Bosch was daarnaast
horlogemaker. Zijn dochter zette de winkel
in sigaren en tabak voort, (©foto Mollink).
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT 61
Christoffer Jacobus Josephus Schaepman
(1872-1962)
Chris Schaepman werd in Zwolle geboren.
In het dagelijks leven was hij directeur van
de azijn- en waskaarsenfabriek ‘De Ster’ op
de hoek van het Groot Wezenland en de Assendorperstraat.
Vanwege de intense lucht die zijn
bedrijf verspreidde stond hij algemeen bekend als
‘Zoere Chris’.
Chris was amateur-fotograaf. Hij behoorde in
1894 tot de oprichter van de Zwolsche Amateur-
Fotografen Vereniging. Het was de tweede fotovereniging
in Nederland. Chris nam meer dan
tweehonderd keer deel aan fotowedstrijden, hij
kreeg meer dan vijftig onderscheidingen en trad
ook op als jurylid. In 1903 won hij brons op een
internationale fototentoonstelling te Hamburg.
Op de jonge Bertus Meulenbelt maakte het werk
van Schaepman grote indruk. Behalve impressionistische
foto’s in de stijl van de romantische
school maakte Schaepman ook foto’s zonder
poespas van woonblokken of van de bezoeken van
koningin Wilhelmina en prins Hendrik aan Zwolle.
Om de fotografie in zijn woonplaats te stimuleren
schonk Chris een wisselbeker aan de Zwolsche
Amateur-Fotografen Vereniging, de zogenaamde
‘ Schaepman-beker’.
Jeanine Otten
Zaaiende boer, ca. 1920
Door een gedeeltelijk omgeploegd land loopt een boer met een
zinken teiltje voor zijn buik. Hij staat op het punt om een hand
vol zaad over het land uit te werpen. Achter hem staan vier
knotwilgen langs een wetering. Het moet aan het begin van de
lente zijn: het geboomte op de foto is nog niet vol in blad. Wat
meer naar achteren staat een gewas op het veld en helemaal
links op de foto ontwaren we een grote stapel kistjes. Mogelijk
bevinden we ons in de buurt van een kwekerij. Geheel rechts
tussen de twee wilgen is het dak van een boerderij zichtbaar.
Waar Schaepman deze fraaie foto gemaakt heeft is niet
bekend. Mogelijk bevond hij zich met zijn camera in Oldeneel
of in de buurt van de Schellerbergweg.
De dieptewerking in de foto wordt versterkt door de van rechtsboven
naar linksonder lopende lijn van de tegen de lucht afstekende
knotwilgen en de tegengestelde lijn van de lichte baan
van de wetering. Deze lijnen trekken ons oog als vanzelf naar
het lichte vlak van de stapel kistjes links. De foto is een reproopname
van een glasnegatief.
V ‘Jt’
62 ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Hoogstraat, Oranjefeest 1935
Het is warm weer in de Kamperpoort op Koninginnedag3i
augustus 1935. Een grote groep acht- tot
tienjarige meisjes staat in de rij op de stoep van de
Hoogstraat ter hoogte van de nummers 88 (geheel
rechts), 90 en 92 (links). Om hun hals hebben de
meisjes een kaartje, waarschijnlijk met de naam
van de school erop. In het midden op de voorgrond
lopen een druk gesticulerende man en vrouw over
straat, misschien de juf en de meester van de
school? Waarschijnlijk is de groep op weg naar het
gymnastieklokaal van de Willemsschool aan het
eind van de Hoogstraat.
In de Hoogstraat bevonden zich vroeger twee scholen:
achter in de Hoogstraat de Willemsschool en
vooraan in de Hoogstraat, vlakbij de Beestenmarkt,
de zogenaamde Zieltjesschool. Deze scholen
zijn beginjaren zestig afgebroken. Hoogstraat 88
heeft als het oudste arbeidershuisje in de Hoogstraat
onlangs de monumentenstatus gekregen. Tot
het begin van de jaren negentig woonde in Hoogstraat
90 een kippenkoopman, die ‘De Motte’ als
bijnaam had.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Beestenmarkt (Harm Smeengekade), ca. 1910
Omstreeks 1910 fotografeerde Schaepman een oud
boertje en jong meisje op de Beestenmarkt, de huidige
Harm Smeengekade. We zien stro liggen tussen
de schoorpalen en kettingen waaraan het vee
werd vastgezet op de vrijdagse veemarkt. Op achtergrond
bevindt zich nog meer volk. Links staan
wat mannen voor Bierhuis Welgelegen. De veemarkt
op de Beestenmarkt verhuisde in 1931 naar
het nieuwe veemarktterrein achter de Emmastraat
(nu de IJsselhallen). De huizen op de foto maakten
in de jaren dertig plaats voor het bejaardenhuis
van de Theodora Vos de Waelstichting, dat weer in
de jaren zeventig vervangen werd door de bejaardenflat
De Keersluis, Harm Smeengekade 18, en
verzorgingshuis De Nieuwe Haven, Harm Smeengekade
20.
Het origineel is een zogenaamd lantaarnplaatje, de
voorloper van de latere dia. De boogvorm die het
nostalgische van de voorstelling nog verhoogt, is
eigenlijk een stukje zwart papier dat tussen de twee
glasplaatjes is gelegd.
64 ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Broerenkerkplein ca. 1930
In deze dramatische tegenlichtopname van een
vegende man op een vrijwel leeg Broerenkerkplein
vallen vooral de eigenaardige hooglichten op
schouders, bezem, handkarren en straatstenen op.
Ook de lichtstralen die door de takken van de
bomen vallen, zijn bij het afdrukken door Schaepman
nog extra aangezet. Handkarren waren in de
jaren twintig en dertig een veelvoorkomend verschijnsel
in de noordelijke binnenstad. Ze werden
per dag verhuurd aan de vele venters die in die tijd
op het Eiland en rond het Broerenkerkplein woonden.
Vanaf het midden van de vijftiende eeuw tot op
heden vormen Broerenkerkplein en Broerenkerk
het middelpunt van de noordelijke binnenstad. In
de loop van de eeuwen zijn de functie van kerk en
plein wel veranderd.
Vanaf de jaren vijftig tot
ongeveer 1965 was er midden
op het Broerenkerkplein
een kleine speeltuin meteen
hek erom. Het gebied van
het Broerenkerkplein viel in
het midden van de jaren
zestig onder de slopershamer.
Bij de afbraak van de
graanpakhuizen van Bergia,
die de Wijndragerstoren
flankeerden, werd de buurt
geteisterd door een ware rattenplaag.
In de Wijndragerstoren
zat tot beginjaren
negentig de Zwolse mosterdmakerij.
De Librije, die van
1/58 tot 1899 dienst deed als
Synagoge, fungeerde tot
eind 1996 als expositieruimte
van De Librije, het centrum
voor hedendaagse
kunst. Na de verhuizing van
De Librije naar het Stedelijk
Museum Zwolle werd het
oude gebouw geheel in
gebruik genomen dooreen
sterrenrestaurant dat voordien
alleen de kelder benutte.
Het plein fungeert vanaf
de jaren zeventig als parkeerplaats
voor het in 1974
geopende winkelcentrum.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Vermeerstraat,
ca. 1922
Hoewel dit straatje
met zestien brandnieuwe
houten woonblokken
er keurig bijligt,
mogen we blij zijn dat
we niet de geur ruiken die er heeft gehangen. Afgebeeld
zijn de in 1921 door de Gemeente Zwolle
gebouwde noodwoningen aan de latere Vermeerstraat.
Er was in die jaren zo’n woningnood dat de
gemeente behalve op de afgebeelde plaats ook houten
noodwoningen liet bouwen op de Turfmarkt.
Het zal niet echt aangenaam wonen zijn geweest
aan de Vermeerstraat: de huizen lagen vlak achter
het terrein van de Gemeentereiniging.
De 32 woningen waren bedoeld voor grote gezinnen.
Er was geen riolering, men moest het met houten
tonnetjes doen, net als zoveel Zwollenaren in
die tijd. Die tonnen werden door de Gemeentereiniging
opgehaald en gereinigd op de Gemeentewerf,
in de onmiddellijke nabijheid van deze houten
huizen. Midden jaren dertig zijn de woningen
gesloopt voor de aanleg van de Schildersbuurt. De
Schildersbuurt was één van de eerste uitbreidingsbuurten
van Zwolle. De buurt kreeg voor die tijd
een enorme woondichtheid. In totaal werden er 166
woningen op een terrein van ongeveer 1,5 hectare
gebouwd. Na ongeveer 70 jaar waren de woningen
aan vervanging toe. Dit bleek uit een in 1994
gehouden enquête: een ruime meerderheid van de
bewoners gaf er de voorkeur aan om de buurt te
slopen en er nieuwe woningen te bouwen. Dit
gebeurde in 1999. In 2001 worden 150 koopwoningen,
vier winkels en een wijkcentrum opgeleverd.
Het ontwerp is van de Rotterdamse architect Koos
Kok, verbonden aan het bureau van de voormalige
Rijksbouwmeesterprof. Wytze Patijn.
66 ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Pieter Nicolaas Louis Keuzekamp
(1890-1964)
Annèt Bootsma –
van Hulten Pieter Keuzekamp werd te Naarden geboren.
Hij huwde in 1920 met de Deense Oda Söncken.
In 1926 vestigde hij zich te Zwolle,
waar hij aan de Oude Vismarkt 20 een winkel
opende. Hij was opticien, handelaar in fotografische
benodigdheden en fotograaf. Pieter stierf te
Zwolle op 6 maart 1964. De winkel aan de Oude
Vismarkt werd voortgezet door zijn zoon Bob en
is nu in handen van de derde generatie, Hans Keuzekamp.
Pieter was vooral geïnteresseerd in de
actualiteit. Hij fotografeerde veel opmerkelijke
gebeurtenissen te Zwolle. Toneelvoorstellingen,
voetbalwedstrijden, auto-ongelukken en zelfs
jubilerende bruidsparen legde hij vast. Net als
andere beroepsfotografen uit die tijd hanteerde hij
ook wel eens de filmcamera. In de jaren dertig
maakte hij ‘bewegende beelden’ van de asfaltering
van de Hortensiastraat, van de bouwvan het Stilobad
aan de Turfmarkt en van zwemwedstrijden
van de Zwolse Bad- en Zwemvereniging Zwarte
Water B.Z.Z. bij de Hofvlietbrug.
Kind voor onbewoonbaar
verklaarde woning, ca. 1930
Een aandoenlijk tafereel van een meisje
aan een looplijn ergens in een krottenbuurt.
De foto kan in die tijd op
diverse plaatsen in Zwolle genomen
zijn; in de Diezerpoort, de Kamperpoort
of ergens rond de Broerenkerk
waren genoeg gangen en steegjes met
deplorabele woonomstandigheden.
Hoewel de kleine behoorlijk in haar
bewegingvrijheid beperkt is lijkt ze er
niet onder te lijden, ze kijkt nog guitig
uit haar ogen.
ZWOLS HISTORISCH TIJDSCHRIFT
Kerkstraat, bij de Diezerpoortenbrug, 1930
Jarenlang ging al het doorgaande verkeer dwars door de Zwolse
binnenstad. Om de Diezerstraat te ontlasten werd hiervan al in
1925 een eenrichtingsweggemaakt. Het verkeer van de Grote
Markt richting noorden en oosten werd voortaan via de Oude
Vismarkt, Gasthuisplein en Kerkstraat de binnenstad uitgeleid.
Op zaterdagmorgen 13 december 1930 vond ’s morgens in de
vroegte een dramatisch ongeluk plaats op de Kerkstraat, vlak
voor de Diezerpoortenbrug. Een man uitSittard, die onderweg
was met zijn schoonvader en driejarig zoontje, verkeek zich in het
donker op de (nog altijd) verraderlijke bocht naar de brug. De
auto – een Oldsmobile — schoot door, geraakte te water en zonk
snel. Toegesnelde omstanders sloegen met een roeispaan een
groot gat in de kap van de auto maar voor de inzittenden was het
al te laat. Deze foto van het uitt
Like ons!