300 jaar Joods leven in Zwolle
Museum ANNO opent op 7 september een bijzondere tentoonstelling over 300 jaar Joods leven in Zwolle. De tentoonstelling toont een rijk en bewogen onderdeel van de Zwolse geschiedenis aan de hand van bijzondere verhalen en objecten.
Wie herinnert zich de mooie winkels van Brest, Content, Davids, Godschalk, Hartog, Jakobs, Marcus, Spanjar en Stibbe nog? Die monumentale panden in voorname straten als Diezerstraat, Luttekestraat en Melkmarkt waarin Joodse winkeliers antiek, radio’s, fietsen, kleding, garen, sportartikelen, stoffen en vlees- en bakkerswaren zó presenteerden dat je ze wel moest kopen?
Tot de Tweede Wereldoorlog kende Zwolle een bruisend Joods leven. De synagoge bediende een gemeenschap van zo’n 750 Joodse inwoners. Hotel Wijnberg op de Veemarkt vormde de sociale spil; hier kon men heerlijk koosjer eten en werden danslessen gegeven.
Meer rechten voor Joden in Zwolle dan in Amsterdam
De bloei begon in 1721, toen Zwolle het burgerrecht verleende aan Joodse handelaren. Samuel Levi uit Doesburg was de eerste; velen zouden hem volgen. Joodse Zwollenaren hadden meer rechten dan die in Amsterdam; zij konden lid worden van het koopmansgilde en hadden een eigen begraafplaats en synagoge. Joodse markthandelaren kregen een eigen plek en op hun verzoek werd de markt van zaterdag (Sabbat) naar vrijdag verplaatst.
Maar ook in Zwolle waren Joden net zoals de katholieken, de luthersen en doopsgezinden, tot 1796 geen volwaardige burgers en was er sprake van antisemitisme en angst voor concurrentie. Het stadsbestuur werd meermalen onder druk gezet om hun vrijheden in te perken. Meestal gingen de regenten hier niet op in.
Joodse Zwollenaren handelden in textiel, kleding, huiden, graan en vee. Koosjere slagers, veehandelaren, enkele artsen en apothekers waren welkom. Markthandelaren en marskramers groeiden uit tot winkeliers.
Beroemde Joodse Zwollenaren
Na de Tweede Wereldoorlog is er weinig over van het rijke Joodse leven. Ongeveer 500 van de 750 Joodse inwoners waren vermoord. Winkeliers die terugkeerden, hadden grote moeite om hun in beslag genomen of geplunderde winkels te heropenen. De enkelingen die het wél lukte zijn Stoffenzaak Brest, Sportwinkel Jakobs en Slagerij Marcus. De enige zaak die tot op de dag van vandaag nog bestaat is Slagerij Marcus, nu gevestigd in Amsterdam.
Met de tentoonstelling ‘300 jaar Joods leven in Zwolle’ plaatst ANNO vier beroemde Joodse Zwollenaren voor het voetlicht: wetenschapper Izaac van Deen, natuurbeschermer Eli Heimans, socialist Louis Cohen en onderneemster Fiene Marcus.
“De oorlog betekende een gruwelijke verstoring van het Joodse leven in Zwolle. Maar daardoor vergeten we wel eens dat er voor die tijd sprake was van een bloeiende gemeenschap, die een belangrijke bijdrage aan de Zwolse cultuur en economie leverde. Nu kent Zwolle een kleine, actieve Joodse gemeenschap. Dat verhaal willen we zo goed mogelijk vertellen”, aldus Edwin Burgmans, Democratisch Programmeur bij ANNO.
De tentoonstelling ‘300 jaar Joods leven in Zwolle’ is van 7 september tot en met 31 oktober te zien op de Verdieping van ANNO (neem de glazen trap omhoog of met de lift) en is gratis toegankelijk.
Foto: Collectie Overijssel/ Collectie Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis (VORG) te Zwolle
Like ons!